HOÀNH PHI - NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

Hoành phi câu đối là một trong những đồ thờ cúng không thể thiếu trong tín ngưỡng thờ cúng của người dân Việt. Nó giúp tạo nên sự trang trọng cho không gian thờ cúng đồng thời thể hiện văn hóa, truyền thống hiếu học của nhân dân ta. Hiện nay, hoành phi rất phong phú và đa dạng về kiểu dáng, chất liệu, hoa văn trang trí và nội dung nên đ ể lựa chọn được mẫu hoành phi phù hợp là điều không dễ, cần phải có hiểu biết thật sự về vấn đề này.

1. Về mẫu hoành phi

Hoành phi có nhiều loại, có bức sơn son chữ vàng, có bức sơn đen chữ đỏ hoặc vàng, cũng có những bức được khảm xà cừ rất cầu kỳ . Tuy nhiên, đặc sắc nhất phải kể đến những bức hoành phi được làm bằng kỹ thuật “chạm khắc”, với việc chạm riêng một vài chi tiết như long, ly, quy, phượng , các loại hoa văn… sau đó gắn kết với nhau thông qua ngàm mộng chứ không dùng đinh.

Hoành phi thường cấu tạo theo hai dạng chính là dạng hình chữ nhật và hình cuốn thư . Ngoài ra còn có dạng chiếc khánh, hình ô van. Hình trang trí trên hoành phi như tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ thời (mai, lan, cúc, trúc), cuốn thư hình quyển sách và cây bút, hình thanh gươm… ngoài việc làm nổi bật thêm nội dung của những chữ trên bức hoành phi, còn thể hiện sự sáng tạo và thẩm mỹ của người tạo tác.

2. Về chữ viết trên hoành phi

Chữ viết trên hoành phi thường dùng chữ Hán (ít dùng chữ Nôm) và thường theo 3 kiểu cơ bản là chữ Chân (là lối chữ chân phương, chữ viết từng nét một, tuân thủ quy tắc thuận bút ), chữ Hành (là lối viết nhanh, các nét cho phép nối liền với nhau, nhập hai nét làm một nét khác. Quy tắc thuận bút được điều chỉnh để làm tăng tốc độ viết. Các chữ cơ bản vẫn viết rời nhau ), chữ Khải (là loại chữ được dùng bút lông chấm mực tàu viết trên giấy và rất gần với hình dáng chữ Hán ngày nay ), chữ Triện (là một kiểu chữ thư pháp Trung Quốc cổ , chủ yếu được dùng để khắc con dấu), ít d ùng chữ Thảo (là lối viết láu, không chỉ nối nét trong một chữ, mà giữa các chữ cũng có thể nối với nhau , cho phép giản lược số nét trong chữ ; nhiều chữ khác nhau, sau khi viết láu đi, có thể giống hệt nhau , phân biệt phải dựa vào văn cảnh).

3. Về nội dung hoành phi

Nội dung hoành phi thể hiện công đức của tổ tiên để lại, chí hướng, lời căn dặn của tổ tiên với con cháu hoặc bày tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên và những người có công với gia đình, dòng họ, đất nước . Thông thường chỉ có từ ba đến bốn chữ nhưng mỗi chữ đều phải lựa chọn cho phù hợp. Có loại dùng cho nhà thờ họ, có loại chỉ dùng cho đền chùa, có loại treo ở bàn thờ gia tiên , ví dụ:

- Hoành phi ở đình, miếu, đền, chùa: “Vạn cổ anh linh” (muôn thưở linh thiêng), “Hộ quốc tý dân” (Bảo vệ nước, che chở cho dân), “Tuy niệm tiềm ân” (tưởng nhớ ân xưa), “Lưu phúc lưu ân” (lưu giữ mãi ơn đức), “Hải đức sơn công” (công đức như biển rộng núi cao), “Tả hữu linh quan ” (quan ngự ở bên phải bên trái đều linh thiêng)...

- Hoành phi trên nhà thờ họ: “Vạn cổ anh linh” (Muôn thủa linh thiêng ), “Truy niệm tiền ân”(Tưởng nhớ ơn xưa ), “Đức Lưu quang” (Đức độ toả s áng), “Phúc mãn đường” (Phúc đầy nhà), “Ẩm hà tư nguyên ” (Uống nước nhớ nguồn ), “Bách nhẫn thái hoà” (Trăm điều nhịn, giữ hoà khí), “Trung hậu gia thanh ” (Nếp nhà trung hậu ), “Gia môn khang thái” (Cửa nhà yên vui), “Quang tiền dụ hậu ” (Rạng đời trước, sáng cho sau)...

- Hoành phi ở bàn thờ gia tiên: “Nguyễn (lê, cao, đỗ, …) tộc từ đường”, “Tất hữu hưng ” (ắt sẽ hưng thịnh), “Phúc lai thành ” (Phúc sẽ tạo nên), “Đức lưu quang ” (Đức độ tỏa sáng), “Phúc thọ vô cương ” (phúc thọ không biên giới), “Phúc thọ hải sơn ” (Phúc thọ như biển như núi)...

Những chữ lạc khoản nhỏ hơn được ghi ở một hoặc hai bên bức hoành phi sẽ cho chúng ta biết thông tin về chủ nhân của hoành phi, người viết, người tặng, sự kiện tạo ra bức hoành phi đó, về thời gian làm bức hoành phi trong đình, đền, nhà thờ họ…

4. Về vị trí treo hoành phi

Hoành phi được treo ở những nơi thờ cúng như đình, đền, nhà thờ họ, phía trên bàn thờ gia tiên, nơi lăng mộ… Vị trí của hoành phi thường treo ngay ngắn nơi chính giữa hoặc những vị trí trang trọng khác của đền, đình hoặc ngôi nhà, hướng ra ngoài, cố định và ít di chuyển, tạo cảm giác bền vững, lâu dài. Góc treo nghiêng khoảng 25 đến 30 độ để có thể nhìn thấy một cách rõ nhất và đẹp nhất.

5.Về kích thước hoành phi

Kích thước hoành phi được chọn theo số đẹp trên thước Lỗ Ban và tỉ lệ cân đối với bàn thờ, tránh to quá hoặc nhỏ quá sẽ mất cân đối, có thể lựa chọn các kích thước: 1.2m, 1.35m, 1.53m, 1.75m, 217m, 2.55m hoặc đặt theo yêu cầu cho phù hợp. /.